Truy xuất nguồn gốc là yếu tố then chốt giúp nâng cao chất lượng sản phẩm và tăng tính minh bạch trong chuỗi cung ứng hiện đại. Tại Việt Nam, quá trình số hóa truy xuất nguồn gốc đang được đẩy mạnh với sự ứng dụng sâu rộng của các công nghệ tiên tiến như Blockchain, Internet of Things (IoT) và trí tuệ nhân tạo (AI). Bài viết sẽ phân tích chi tiết hành trình chuyển đổi số này, những ứng dụng thực tế và thách thức mà Việt Nam phải đối mặt, đồng thời dự báo xu hướng phát triển trong tương lai gần.
Tại sao cần truy xuất nguồn gốc trong thời đại số?
Hệ thống truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ hỗ trợ kiểm tra chất lượng sản phẩm mà còn là yếu tố then chốt giúp Việt Nam tăng năng lực cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hóa và số hóa.
Người tiêu dùng hiện đại ngày càng yêu cầu cao về tính minh bạch trong sản xuất. Đặc biệt, các thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản yêu cầu sản phẩm nông sản, thực phẩm, dược phẩm… phải có khả năng truy xuất toàn bộ chuỗi cung ứng. Điều này buộc doanh nghiệp Việt Nam phải thích nghi để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
Việt Nam đã triển khai số hóa truy xuất nguồn gốc như thế nào?
Việt Nam đang từng bước xây dựng một hệ sinh thái số cho truy xuất nguồn gốc, trong đó Chính phủ giữ vai trò trung tâm trong việc định hướng, ban hành chính sách và thiết lập hành lang pháp lý. Từ khuôn khổ kỹ thuật đến hạ tầng dữ liệu, mọi khâu đều được số hóa để đảm bảo tính minh bạch, an toàn và hiệu quả.
Những bước đi mang tính nền móng
Việc số hóa hệ thống truy xuất nguồn gốc không diễn ra một cách rời rạc mà gắn liền với các chính sách phát triển công nghệ và chuyển đổi số quy mô quốc gia. Một số cột mốc quan trọng có thể kể đến:
- Quyết định 100/QĐ-TTg (2019): Phê duyệt Đề án xây dựng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc toàn quốc, làm căn cứ pháp lý cho các địa phương và doanh nghiệp thực hiện.
- Nghị quyết 57-NQ/TW (2024): Định hướng chiến lược thúc đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
- Cổng truy xuất nguồn gốc quốc gia: Nền tảng kết nối dữ liệu liên ngành, hỗ trợ đăng ký mã sản phẩm và tra cứu nguồn gốc hàng hóa bằng QR code hoặc mã vạch.
Ứng dụng công nghệ trong hệ thống truy xuất hiện đại
Hệ thống truy xuất nguồn gốc hiện đại không đơn thuần là việc gắn mã QR lên bao bì. Thay vào đó, đây là một mạng lưới công nghệ tích hợp gồm cảm biến IoT, blockchain, dữ liệu lớn, AI và các nền tảng số hóa quản trị chuỗi cung ứng. Mỗi công nghệ đóng vai trò riêng biệt, tạo nên chuỗi giá trị số xuyên suốt và minh bạch.
Blockchain: Bảo mật và không thể chỉnh sửa dữ liệu truy xuất
Blockchain đang là nền tảng cốt lõi trong nhiều hệ thống truy xuất nguồn gốc hiện đại. Công nghệ này cho phép:
- Ghi nhận thông tin theo dạng chuỗi khối: Mỗi lần có sự thay đổi – như thu hoạch, vận chuyển, sơ chế – hệ thống sẽ ghi một khối dữ liệu vào chuỗi. Các khối này được mã hóa và liên kết chặt chẽ.
- Không thể chỉnh sửa dữ liệu: Một khi thông tin đã ghi vào blockchain, gần như không thể thay đổi, tạo tính minh bạch tuyệt đối.
- Truy xuất theo thời gian thực: Mọi người trong chuỗi – từ nông dân đến người tiêu dùng – đều có thể truy cập để xác minh.
Tại Việt Nam, một số công ty công nghệ như TE-FOOD, akaChain (FPT), và Kiu Việt Nam đang triển khai nền tảng blockchain truy xuất cho nông sản, thực phẩm và dược phẩm.
IoT: Tự động hóa việc thu thập dữ liệu môi trường
Internet of Things (IoT) cung cấp khả năng giám sát và ghi nhận dữ liệu trong môi trường sản xuất và vận chuyển một cách tự động, chính xác, theo thời gian thực. Các cảm biến IoT phổ biến bao gồm:
- Cảm biến nhiệt độ và độ ẩm: Gắn trong kho lạnh hoặc xe tải vận chuyển để theo dõi điều kiện bảo quản nông sản.
- Thiết bị GPS: Theo dõi hành trình vận chuyển sản phẩm từ điểm xuất phát đến điểm tiêu thụ.
- Cảm biến pH, EC, độ mặn: Ứng dụng trong nuôi trồng thủy sản, giám sát điều kiện ao nuôi để truy xuất môi trường sống của vật nuôi.
Dữ liệu từ các thiết bị này sẽ được đồng bộ lên nền tảng đám mây và tích hợp vào mã truy xuất, giúp người tiêu dùng thấy rõ quy trình sản xuất “sạch” và khoa học.
RFID và NFC: Gắn mã định danh vật lý cho từng đơn vị sản phẩm
Trong khi mã QR là phổ biến ở đầu ra (bao bì), thì công nghệ RFID (Radio Frequency Identification) và NFC (Near Field Communication) giúp gắn mã định danh vật lý ngay từ khâu sản xuất hoặc đóng gói.
- RFID: Cho phép quét thông tin không cần tiếp xúc, được ứng dụng nhiều trong các kho bãi, trung tâm logistics, hoặc quy trình xuất khẩu quy mô lớn.
- NFC: Cho phép người dùng dùng điện thoại chạm vào sản phẩm để xem thông tin truy xuất – ứng dụng tốt cho sản phẩm cao cấp như rượu vang, dược phẩm, mỹ phẩm.
AI và Big Data: Phân tích chuỗi giá trị và phát hiện bất thường
Trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) đang ngày càng đóng vai trò trong tối ưu hóa hệ thống truy xuất.
Một số ứng dụng cụ thể:
- Phân tích hành vi người tiêu dùng: Xem sản phẩm nào được quét nhiều, vùng nào có lượng truy cập cao để dự đoán nhu cầu theo mùa vụ.
- Phát hiện điểm bất thường: Ví dụ, một lô sản phẩm bị bảo quản ở nhiệt độ cao hơn chuẩn – hệ thống có thể phát hiện và cảnh báo trước khi xảy ra sự cố.
- Tự động kiểm tra độ tin cậy dữ liệu: So sánh dữ liệu từ cảm biến IoT với dữ liệu do con người nhập để xác minh tính chính xác.
Nền tảng truy xuất tích hợp ERP và hệ thống chuỗi cung ứng
Các doanh nghiệp lớn hiện nay không dừng lại ở việc truy xuất đơn lẻ từng sản phẩm, mà đang xây dựng hệ thống truy xuất đồng bộ với phần mềm quản trị doanh nghiệp (ERP) và phần mềm quản lý chuỗi cung ứng (SCM).
Lợi ích của việc tích hợp:
- Dữ liệu truy xuất không còn rời rạc mà liên kết từ khâu mua nguyên liệu, sản xuất, kho vận đến bán lẻ.
- Dễ dàng kiểm soát chất lượng theo lô, theo ca sản xuất.
- Nâng cao khả năng truy hồi sản phẩm khi có sự cố (recall) theo từng mã lô hoặc thời gian cụ thể.
Các mô hình ứng dụng tiêu biểu tại Việt Nam
Một số doanh nghiệp tiên phong tại Việt Nam đã triển khai thành công hệ thống truy xuất nguồn gốc kết hợp công nghệ hiện đại:
Doanh nghiệp tiêu biểu
- Vinamilk: Áp dụng IoT và blockchain để truy xuất toàn bộ quá trình từ bò đến hộp sữa.
- Lộc Trời: Gắn mã QR từng lô lúa, liên kết dữ liệu từ gieo sạ đến thu hoạch.
- Vissan: Gắn RFID từ khâu giết mổ đến bán lẻ, tích hợp dữ liệu vận chuyển và bảo quản.
Khó khăn trong triển khai số hóa truy xuất
Việc số hóa truy xuất vẫn đối mặt nhiều thách thức từ công nghệ đến con người.
- Nông dân và doanh nghiệp nhỏ chưa có thói quen ghi chép dữ liệu số.
- Thiếu liên kết giữa các bộ ngành và tiêu chuẩn quốc gia thống nhất.
- Chi phí đầu tư ban đầu cho thiết bị IoT, phần mềm, đào tạo còn cao.
Người tiêu dùng là động lực thúc đẩy minh bạch hóa chuỗi giá trị
Khảo sát tại các hệ thống bán lẻ như Vinmart, Aeon, Co.opmart cho thấy lượng người dùng quét mã QR để xem thông tin sản phẩm đang tăng mạnh. Người tiêu dùng không chỉ muốn biết xuất xứ mà còn quan tâm đến điều kiện canh tác, chứng nhận an toàn và cả trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
Thói quen tiêu dùng minh bạch dần hình thành sẽ buộc các nhà sản xuất cải thiện quy trình, đảm bảo dữ liệu đầu vào được ghi nhận và cập nhật liên tục.
Hành vi quét mã QR đang thay đổi xu hướng tiêu dùng
Các yếu tố đang thay đổi bao gồm:
- Tăng tỷ lệ người dùng smartphone quét mã sản phẩm.
- Người tiêu dùng muốn biết nguồn gốc, vùng trồng, chứng nhận an toàn.
- Thói quen “xem – chọn – tin” ngày càng phổ biến ở thế hệ trẻ.
Hệ thống truy xuất tốt không chỉ giúp người tiêu dùng an tâm mà còn thúc đẩy doanh nghiệp giữ chuẩn chất lượng lâu dài.
Xu hướng tương lai của truy xuất nguồn gốc tại Việt Nam
Tương lai không xa, việc sản phẩm không có truy xuất số sẽ bị thị trường loại bỏ. Truy xuất nguồn gốc sẽ trở thành tiêu chuẩn đầu tiên để đánh giá độ tin cậy của doanh nghiệp. Từ đó, các công ty buộc phải tích hợp hệ thống truy xuất vào mọi quy trình vận hành – từ sản xuất, logistics đến bán lẻ.
Dự báo các xu hướng công nghệ
- Truy xuất bằng AI trực quan: Dùng camera AI ghi nhận và phân tích video dây chuyền sản xuất.
- Truy xuất bằng dấu vân tay DNA: Định danh sinh học cho từng lô hàng nông nghiệp.
- Tích hợp với ví điện tử và e-commerce: Người tiêu dùng truy xuất và xác minh sản phẩm ngay trong ứng dụng mua sắm.
- Truy xuất bằng SSI (Self-Sovereign Identity): Mỗi sản phẩm là một “thực thể số” có danh tính riêng, bảo mật, độc lập và minh bạch.
Kết luận
Truy xuất nguồn gốc số không chỉ là công cụ minh bạch hóa chuỗi cung ứng mà còn là nền tảng thúc đẩy chất lượng, uy tín và sức cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam trên thị trường quốc tế. Với sự đồng hành của công nghệ hiện đại và chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, hành trình số hóa truy xuất nguồn gốc tại Việt Nam đang mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp nâng cao giá trị, đáp ứng tiêu chuẩn toàn cầu và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.
THÔNG TIN LIÊN HỆ
Công ty Cổ phần Công nghệ Wiintek
Địa chỉ: 183C Nguyễn Văn Đậu, Phường 11, Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh
Hotline: +(84) 929 853 399
Email: wiintek@gmail.com
Website: https://wiintek.com/
